Jubileuszowa publikacja w ramach serii „CZECH-POLISH-SLOVAK STUDIES IN ANDRAGOGY AND SOCIAL GERONTOLOGY” – PREPARATION TO AGEING AND OLD AGE
Oddajemy do rąk czytelników jubileuszowy, dziesiąty tom międzynarodowej serii Czech-Polish-Slovak Studies in Andragogy and Social Gerontology. Na przestrzeni ostatnich kilku lat seria staje się coraz bardziej rozpoznawalnym opracowaniem wśród badaczy – specjalistów z zakresu andragogiki i gerontologii społecznej z Europy Środkowej i Wschodniej. Prezentowane teksty są efektem współpracy, przynoszącym jasne i mocne przesłanie. Długoterminowa transformacja struktury demograficznej społeczeństwa staje się nieubłaganą rzeczywistością, a permanentne pro aktywne przygotowanie do starzenia się i starości na poziomie krajowym, jak i indywidualnym jest niezbędnym oraz najbardziej skutecznym narzędziem do minimalizacji wpływu wielu negatywnych następstw związanych ze zmianami społecznymi.
Nie tylko kraje rozwinięte i bogate muszą stawić czoła rzeczywistości związanej ze stopniowym starzeniem się społeczeństw na całym świecie. Po raz pierwszy w historii ludzie w wieku poprodukcyjnym przekraczają (lub już przekroczyli) liczbę dzieci i młodzieży w wybranych krajach. To trudne wyzwanie dla całego społeczeństwa. Konteksty starzenia się i starości dostrzegalne są obecnie nie tylko w ramach demografii i gerontologii, lecz także w opracowaniach z obszaru: filozofii, medycyny, socjologii, psychologii, ekonomii, pracy społecznej i innych. Obecna sytuacja sprawia, że wymienione dyscypliny zaczynają mierzyć się z niewystępującymi do tej pory zjawiskami zapośredniczonymi przez zmiany demograficzne. Według wielu ekspertów załamanie społeczno-gospodarcze i pokoleniowe społeczeństwa jest groźne, a możliwości rozwiązania sytuacji nie są do tej pory jasno określone.
Według analiz ONZ Japonia, Niemcy, Włochy i Finlandia należą do krajów najbardziej dotkniętych kwestią starzenia się społeczeństw. Do regionów zmagających się również z takim samym wyzwaniem zaliczane są kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Ponadto badania WHO wskazują, że największy wzrost liczebności osób starszych ma miejsce właśnie w krajach rozwijających się. Starzenie się społeczeństw jest zatem prawdziwie globalnym wyzwaniem, mającym przede wszystkim następstwa w wymiarze lokalnym. Do najczęściej wymienianych zagrożeń współtowarzyszących ze zmianami demograficznymi wymienia się: ubóstwo, niekorzystne z ekonomicznej perspektywy przeobrażenia rynku pracy, segregację, rozpad systemu solidarności społecznej i inne. Niektórzy eksperci analizując różne wymiary i charakterystykę przekazów medialnych towarzyszących analizowanemu zjawisku mówią wręcz o tak zwanej panice demograficznej. W tym kontekście starość definitywnie straciła charakter wydarzenia osobistego lub rodzinnego i przyjęła pozycję fundamentalnego zjawiska społecznego, gospodarczego i politycznego. Dlatego też coraz większy nacisk kładzie się na zapobieganie i przygotowanie do starzenia się z perspektywy jednostki i państwa, natomiast uprzedzenie negatywnych skutków przybiera formę długofalowych i złożonych działań, co w przypadku indywidualnych osób jest procesem trwającym całe życie.
Zmieniający się paradygmat (nie tylko) dla nauk społecznych, związany jest z rozwojem interdyscyplinarności i indywidualizacji, z jednoczesnym stwarzaniem odpowiednich warunków dla bardziej skutecznego zrozumienia starości i starzenia się. Badania dotyczące późnej dorosłości, określania sposobów wykorzystania potencjału starszych osób i opracowywania polityk społecznych powinny opierać się na zrozumieniu kluczowych czynników życiowych tej grupy. Niniejsza, jubileuszowa publikacja bazuje na wskazanym założeniu. Zagadnienia starzenia się i przygotowania do późnej dorosłości są tematycznie ukazane poprze różnorodne, uzupełniające się perspektywy, które w sposób synergiczny dążą do zbudowania jak najbardziej kompleksowego obrazu psychospołecznego funkcjonowania seniorów. W monografii ujęto tematykę związaną z rynkiem pracy, wolontariatem, pracą socjalną, działalnością kulturalną i wieloma innymi strategicznymi dla życia osób starszych obszarami. W zaprezentowanych tekstach starano się ukazać wielodyscyplinarną orientację, pozwalającą wystarczająco respektować prawa jednostki (złożoność wewnątrzosobnicza), jednocześnie odzwierciedlając niejednorodność populacji seniorów jako całości (zmienność międzyosobnicza). Ambicją tej monografii jest nie tylko realizacja złożonej analizy rzeczywistości społecznej, ale także zaproponowanie konkretnych narzędzi i środków mających na celu ograniczenie potencjalnych negatywnych skutków starzenia się i starości. Odwołując się do zaprezentowanej tematyki można wyrazić nadzieję, że publikacja przyczyni się do wzbogacenia istniejących badań teoretycznych oraz stanie się inspiracją dla praktyki. Jednocześnie dziękujemy wszystkim dotychczasowym autorom, recenzentom, radzie naukowej i redakcyjnej za wkład w rozwój serii.
Michal Šerák
Łukasz Tomczyk
Publikacje można pobrać bezpłatnie z serwisu ResearchGate klikając tutaj
